प्री- बोर्ड परीक्षा – 2021-22
कक्षा – दसवीं
विषय – संस्कृत
निर्देशा: 1. सर्वे प्रश्ना साधनीया ।
प्र. 1 उचितं विकल्प चित्वा लिखत –
क ‘पठित्वा’ इत्यस्मिन् पदे प्रत्यय: अस्ति –
(अ)क्त (ब) क्त्वा (स) शतृ (द) शानच्
ख ‘हत:’ इत्यस्मिन पदे प्रत्यय: अस्ति –
(अ) तुमन् (ब) तव्यत् (स) क्त (द) मतुप्
ग ‘आदाय’ इत्यस्मिन् पदे प्रत्यय: अस्ति –
(अ)अनीयर् (ब) शतृ (स) यत् (द) ल्यप्
घ ‘हसन्’ इत्यस्मिन् पदे प्रत्यय: अस्ति –
(अ) क्तवतु (ब) क्त (स) शानच् (द) शतृ
ड़ ‘विचित्र: साक्षी’ अनयो: पदयो: विशेषणम् अस्ति –
(अ) साक्षी (ब) विचित्र: (स) उभौ (द) कोऽपि न
च ‘क्रुद्ध: कृषीवल:’ अनयो: पदयो: विशेषणम् अस्ति –
(अ) क्रुद्ध: (ब) विचित्र: (स) उभौ (द) कोऽपि न
प्र. 2 रिक्त स्थांन पूरयत-
क ‘बलीवर्द:’ पदस्य पर्याय पदं …….अस्ति । (गौ: वृषभ:)
ख ‘चक्षुष्’ पदस्य पर्याय पदं …..अस्ति । (नेत्रम्, मुखम् )
ग ‘पक्व:’ पदस्य पर्याय पदं …….अस्ति । (कोमला, अपक्व:)
घ ‘सम्पन्नम्’ पदस्य विलोम पदं …..अस्ति । (विशेषणम्, विपन्नम्)
ड़ ‘पिता’ पुत्राय बाल्ये …… यच्छति । (विद्याधनम्, धर्मधनम्)
च बुद्धिमती…..व्याघ्रं ददर्श । (गहनकानने, कुण्डलपुरग्रामे)
प्र.3 युग्ममेलनं कुरूत-
| (अ) | उत्तर |
| क मम | षष्ठी विभक्ति: एकवचनम् |
| ख रामेण | तृतीया विभक्ति: |
| ग लता: | प्रथमा, द्वितीया बहुवचनम् |
| घ कस्मात् | पंचमी विभक्ति: |
| ड़ प्र +आचार्य: | प्राचार्य: |
| च अनु, प्रति | उपसर्ग: अस्ति |
प्र. 4 एकवाक्येन उत्तरं लिखत-
क ‘गम्’ धातो: लृट् लकारे प्रथम पुरूष द्विवचने रूपं किं भवति ? Ans- गमिष्यत:
ख ‘हस्’ धातो: लट्लकारे प्रथम पुरूष बहुवचने रूपं किं भवति ? Ans-हसन्ति
ग पठ् धातो: लोट्लकारे मध्यम पुरूष एकवचने रूपं किं भवति ? Ans- पठ्
घ ‘पा’ धातो: लड़्लकारे उत्तम पुरूष एकवचने रूपं किं भवति ? Ans-अपीबयम्
ड़ ‘तत्र नाम राजपुत्र: वसति स्म’ अस्मिन् वाक्ये अव्ययपदं किम् अस्ति ? Ans- तत्र
च ‘पच्’ धातो: लट् लकारे मध्यम पुरूष एकवचने रूपं किं भवति ? Ans- पचसि
प्र. 5 शुद्ध उत्तरे ‘आम्’ अशुद्ध उत्तरे ‘न’ इति लिखत ?
क ‘हिम+आलय:’ इत्यत्र दीर्घ सन्धि: अस्ति ? Ans- आम्
ख ‘एकैक:’ इत्यत्र गुण सन्धि: भविष्यति ? Ans- न
ग ‘तत् + लीन:’ इत्यत्र सन्धि: तल्लीन: भविष्यति ? Ans- आम्
घ ‘प्रतिदिनम्’ इत्यत्र द्रन्द्र समास: अस्ति ? Ans- न
ड़ ‘विद्यालय:’ इत्यत्र तत्पुरूष समास: अस्ति ? Ans- आम्
च ‘मातापितरौ’ इत्यत्र द्वन्द्व समास: अस्ति ? Ans- आम्
अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृत भाषायं लिखत-
प्र. 6 केन सम: बन्धु: नास्ति ?
Ans-उद्यम् सम: बधु: नास्ति ।
प्र. 7 कृषक: किं करोति स्म ?
Ans- कृषक: क्षैत्रकर्षणं करोति स्म ।
प्र. 8 बुद्धिमती केन उपेता पितुर्गृहं प्रति चलिता ?
Ans – बुद्धिमती पुत्रद्वयोपेत्ता पितुर्गृहं प्रति चलिता ।
प्र. 9 भूकम्पस्य केन्द्रबिन्दु क: जनपद आसीत् ?
Ans – भूकम्पस्य, केन्द्रबिन्दु कच्छ जनपद आसीत् ।
प्र.10 मयूर: कथं नृत्यमुद्रायां स्थित: भवति ?
Ans- मयूर: पिच्छान् उद्घाट्य नृत्यमुद्रायां स्थित: भवति ।
प्र. 11 जननी कीदृशी भवति ?
Ans- जननी तुल्यवत्सला भवति ।
प्र. 12 वाच्यपरिवर्तन कुरूत (कोऽपि द्वौ) –
क क्रुद्ध: सिंह: धावति । (कर्मवाच्ये)
Ans- क्रुद्धेन सिंह: धावयते ।
ख त्वया सत्यं कथितम् । (कर्तृवाच्ये)
Ans- त्वयं सत्यं कथियसि ।
ग लतया गीतं गीयते । (कर्तृवाच्ये )
घ राम: पुस्तकं पठति । (कर्मवाच्ये )
प्र. 13 अधोलिखितानि वाक्यानि क: कं प्रति कथयति । (कोऽपि द्वौ) –
क वस्तुत: वनराज: भवितुं तु अहमेव योग्य: । क: कंप्रति
Ans – काक: वनराज: ।
ख अहं विशालकाय: बलशाली पराक्रमी च । क: कंप्रत
Ans – गज: काक: ।
ग मम सत्यप्रियता तु जनानां कृते उदाहरणास्वरूपा । क: कंप्रति
घ अरे अहिभुक् । नृत्यातिरिक्तं का तव विशेषता ? क: कंप्रति
प्र. 14 प्रश्न निर्माण कुरूत (कोऽपि द्वौ)
क पुत्रं दृष्टुं स: प्रस्थित: ।
Ans – कं द्रष्टुं स: प्रस्थित: ।
ख न्यायाधीश: वंकिमचन्द्र: अग्सीत् ।
Ans – न्यायाधीश: क:
ग तदिदानीम् भूकम्पकारणं विचारणीयं तिष्ठति ।
घ तत्वार्थस्य निर्णय: विवेकेन कर्तु शक्य: ।
प्र. 15 अधोलिखितेपु अशुद्ध कारक वाक्यानां शुद्धं कुरूत – (कोऽपि द्वौ)
सीता फलं खादसि ।
Ans- सीता फलं खादति
त्वम् मानुषात् विभेति ।
Ans – त्वम् मानुषात् विभेषि ।
वृक्षेण पत्रं पतति ।
शिवं नम: ।
प्र. 16 अधोलिखितेषु गद्यांशेषु गद्यांशमेकस्य प्रश्नानां उत्तराणि संस्कृत भाषायां लिखत –
इयमासीत् भैरवविभीषिका कच्छ भूकम्पस्य ।
पत्र्चोशङ द्विसहस्त्ररव्रीष्टाष्दे (2005 ईस्वीये वर्षे)
अपि कश्मीर प्रान्ते पाकिस्तान देशे
च धराया: महाकम्पनं जातम् । यस्मात्
कारणात् लक्षपरिमिता: जना: अकालकाल: कवलिता: ।
प्रश्ना:
क कदा कश्मीर प्रान्ते पाकिस्तान- देशे च धराया: महाकम्पनं जातम् ?
Ans – पत्र्चोशङ द्विसहस्त्ररव्रीष्टाष्दे अपि कश्मीर प्रान्ते पाकिस्तान देशे च धराया: महाकम्पनं जातम् ।
ख कति जना: अकालकालकवलिता: ?
Ans लक्षपरिमिता: जना: अकालकाल: कवलिता: ।
ग ‘भूकम्पस्य’ अस्मिन् पदे का विभक्ति: अस्ति ?
Ans- ‘भूकम्पस्य’ अस्मिन् पदे का षष्ठी विभक्ति: अस्ति ।
प्र. 17 अधोलिखितेषु पद्यांशयो: पठित्वा पद्यांशमेकस्य प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृत भाषायां लिखत
अवक्रता यथा चित्रे तथ वाचि भवेद् यदि ।
तदेवाहु: महात्मान: समत्वमिति तथ्यत: ||
प्रश्ना:
क वाचि का भवेद् ?
Ans – वाचि अवक्रता भवेत् ।
ख चिन्ते का भवेत् ?
Ans- चिन्ते वाचि भवेत् ।
ग भवेत् इत्यस्मिन् पदे क: लकार: अस्ति ?
Ans- भवेत इत्यस्मिन् पदे विधिलिड्ंग लकार एक वचन, प्रथम पुरूष अस्ति ।
प्र. 18. अधोलिखितयो: नाट्यांशयो: पठित्वा नाट्यांशस्य प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृत भाषायां लिखत –
काक: – (अट्ट हास पूर्णेन –स्वरेण ) – सर्वथा अयुक्तमेतत् यन्मयूर हंस-कोकिल-चक्रवाक- शुक- सारसादिशु पक्षिप्रधानेषु विद्यामानेषु दिवान्ध – स्यास्य करालवक्त्रस्याभिषेकार्थ सर्वे सज्जा: । पूर्णदिनं यावत् निद्रायमाण: एष: कथमस्मान् रक्षिष्यति ।
प्रश्ना:
क निद्रायमाण: क: कथमस्मान् रक्षिष्यति ?
ख ‘सर्वथा अयुक्तमेतत् इति क: कथयति ?
ग क: धातु: अस्ति ?
अथवा पिक: – (उपहसन्) कथं त्वं योग्य: वनराज: भवितुं यत्र-तत्र का-का इति कर्कशध्वनिना
वातावरणमाकुली करोषि । न रूपम् न ध्वनिरस्ति । कृष्णवर्णम् मेध्यामेध्य भक्षकंत्वं कथं वनराजं मन्यामहे वयम् ?
काक: – अरे ! अरे ! किं जल्पसि ? यदि अहं कृष्णवर्ण: तर्हित्वं किं गौराङग ?
प्रश्ना:
क यदि अहं कृष्णवर्ण: तर्हि त्वं किं गौराङग: ? इति क: कथयति ?
Ans – यदि अहं कृष्णवर्ण: तर्हि त्वं किं गौराङग: ? इति काक: कथयति ।
ख पिंक: उपहसन् काकं प्रति किं कथयति ?
Ans –पिंक: उपहसन काक: प्रति कर्कशध्वनिनाम् कथयति ।
ग ‘कथितम् इत्यस्मिन् पदे क: प्रत्यय: अस्ति ?
Ans – कथितम् पदे क: प्रत्यय अस्ति ।
प्र. 19 मत्र्जूषात: समुचितं पदं चित्वा रिक्त स्थानानि पूरयत (कोऽपि त्रय: )
(मेध्यामेध्यभक्षक:, सर्वदा, देउलाख्यो, भृशम्, दैन्यं, भूमि: )
क अस्ति ……..ग्राम: । देउलाख्यो
ख काक: ……….. भवति । मेध्यामेध्यभक्षक:
ग पुत्रस्य ……….दृष्ट् वा अहं रोदिमि । दैन्यं
प्र. 20 प्रश्नपत्रे समागतान् श्लोकान् विहाय स्वापाठ्यपुस्तकात् सुभाषिद्वयं लिखत ।
Ans-
- अमन्त्रमक्षरं नास्ति, नास्ति मूलमनौषधम् |
अयोग्य: पुरूष: नास्ति योजकस्तत्र दुर्लभ: ||
2. सेवितव्यो महावृक्ष: फलच्छायासमन्वित: |
यदि दैवात् फलं नास्ति छाया केन निवार्यते ||
प्र. 21 स्वप्राचार्यस्य कृते ज्वरपीड़ा कारणेन दिनद्वयस्य अवकाश प्रार्थना पत्रं संस्कृते लिखत ?
‘अथवा’ स्वमित्रं प्रति दशमी कक्षायां प्रथमं स्थानं प्राप्त्यावसरे शुभकामना पत्रं संस्कृते लिखत ?
प्र. 22 अधोलिखितं अपठितं गद्यांशं सम्यक् पठित्वा प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषायां लिखंत
संसारे जना: सुखम् इच्छन्ति । सुखं च धनेन एवं प्राप्तुं शक्यते । अत: धनोपार्जनस्य आवश्यकता भवति यस्य पार्श्वे धनं भवति स: सुखेन शेते । निर्धनं पुरूषं तु मित्राणि अपि त्यजन्ति । चौर्येण, कपटेन, च प्राप्तं धनं विनाशकरं भवति । कृषिकर्मणा, व्यापारेण, परिश्रमेण च प्राप्तं धनं फलानि । यद् धनं फलति तेनैव सुखं प्राप्यते । धनहीनोऽपि सुखी भवति । सुखं तु मनसा अनुभूयते । यत्र संतोष:, तत्रैव वस्तुत: सुखम् ।
प्रश्ना: क कुत्र जना: सुखम् इच्छन्ति ?
ख काभ्याम् प्राप्तं धनं विनाशकरं भवति ?
ग वस्तुत: कुत्र सुखं वर्तते ?
घ ‘प्राप्तुम्’ इत्यस्मिन् पदे क: प्रत्यय: अस्ति ?
प्र. 23 अधोलिखितेषु एकं विषयं स्वीकृत्य संस्कृते निबन्ध’ लिखत –
क संस्कृत भाषाया: महत्वम्
ख छात्र जीवनम्
ग वृक्षारोपणम्
घ सदाचार:
